بررسی تحلیلی شتاب روایت در رمانهای فارسی جریان سیال ذهن

شتاب روایت یکی از مفاهیم کلیدی در رمان های مدرن، به ویژه رمان های جریان سیال ذهن است. این پژوهش بر آن بوده است که با رویکردی تحلیلی-توصیفی، و با نگاهی آسیب-شناسانه به الگوی ژرار ژنت، شتاب روایت را در رمان های فارسی جریان سیال ذهن (شازده احتجاب، سنگ صبور، سمفونی مردگان و دل دل دادگی) مورد واکاوی قرار دهد. شتاب روایت مفهومی بسیار سیال، نسبی و لغزان است و نمی توان آن گونه که در الگوی ژنت پیشنهاد شده است، آن را در چهارچوب فرمول و عدد محدود کرد. به دلیل نارسایی الگوی ژنت، در پژوهش پیش رو، افزون بر سنجه های پیشنهادی این الگو، یافته های دیگری چون پیوند شتاب نثر و شتاب روایت، و تأثیر تعلیق و ابهام آفرینی بر شتاب روایت نیز به کار گرفته شده است. یافته های به دست آمده در پژوهش پیش رو نشان می دهد که در رمان هایی چون شازده احتجاب، به دلیل پیچیدگی ساختار، ناتمام رها شدن بسیاری از خطوط روایی این رمان، و واگذاری آفرینش بخشی از رمان به خواننده، مرز میان خواننده و راوی بسیار کمرنگ می شود و گاهی خواننده در جایگاه خواننده-راوی قرار می گیرد. در سه رمان بررسی شده ی دیگر، گونه ای یکپارچگی، سامان مندی و آگاهی وجود دارد که بر همه ی بخش های گسسته و پراکنده ی این رمان ها سایه افکنده است. همین ویژگی سویه ی روایتگر وجود خواننده را تا اندازه ای تضعیف می کند. به دلیل نقش دوگانه ی خواننده در رمان هایی چون شازده احتجاب و به درازا کشیدن فرایند خوانش و بازآفرینی رمان، شتاب روایت در این گونه رمان ها بسیار کند و پرنوسان است. بایسته است، در بررسی شتاب روایت در چنین رمان هایی، افزون بر ویژگی های درون متنی اثر، جایگاه خواننده-راوی و توانایی او در پیوند یافتن با متن و بازآفرینی اثر نیز پیش چشم داشته شود؛ زیرا زمانی می توان از سنجش شتاب روایت در این-گونه رمان ها سخن گفت که اثر ادبی در برخورد ذهن نویسنده و خواننده-راوی به رشد و تکوین نهایی رسیده باشد. ژرار ژنت، رمان های فارسی جریان سیال ذهن، شتاب نثر، تعلیق.